Zihinsel Gelişim
Ergen kendi görüşlerini haklı gösterebilecek düşünce kurallarını ve mantık yollarını bulmaya başlar. Düşüncelerinin dikkate alınmalarını ister. Alınmayınca da kızar. Kendisi ve seçeceği meslek hakkında hayaller kurar ve gelecek kaygısı yaşar. Gözlemler yaparak bundan ilkeler çikarmak, varsayımlar ileri surerek onlari denemek ergen düşüncesinin temel özellikleridendir. (8) Ergen bu devrede kendini tanıma ve anlamaya çalışır.
Kişilik Gelişimi ve kimlik
Bir kişiyi diğerinden farklı kılan bütün ayrıcı özellikleri onun kişiliğidir. Başka bir tanımla, kişilik, bireyin sosyal, ahlâkî, zihinsl ve fizksel özelliklerinin dinamik bir bütünleşmesidir. Kişilik yukardaki tanımlardan da anlaşıldığı gibi, insanın tüm özelliklerini içeren geniş kapsamlı bir kavramdır. Ergenin kimliği, çocukluktan itibaren yapılan değişik özdşimlerle yavş yavaş gelişir. Ergenliğin başlarındaki çoçukların kendi kimlikleri hakında belirgin olmayan bazı imgeieri vardır. Ergenlik kimlik geliştirmede önemli bir dönemdir ve ergen “ben kimim?” ,” hangi hareket doğru?”, “nasıl davranmalıyım?” sorularına cevap arar. Ergenlerin değer yargıları ve ahlâkî standartları anne babanın, akranların ve etrafındaki yetişkinliklerin değer yargıları ve ahlâkî standartlarından etkilenir. (9) Kişilik gelişiminde psikolojik etkenler: Psikolojık temelli ihtiyaç ve istekler çogu ergende yaygındır ancak bu ihtiyaç ve isteklerin dışa vurumu ergenden ergene degişebilir.
Ergenin kişiliği şeklendiren belli başlı istekleri aşağıdaki gibi sıralayabiliriz:
1- Büyümek, gelişmek ve kuvvetlenmek ister.
2- İlerlemek, olgunlaşmak ve değişmek ister.
3- Bireysel bağımsızlığını elde etmek ister.
4- Başarmak ve güven kazanmak ister.
5- Beğenilmek ve takdir edilmek ister.
6- Etrafındaki insanlarla olumlu sosyal ilişkiler kurmayı arzular.
7- Mutlu olmak ister.
Anne babanın aşırı korumacı olması ve sadece kendi istekleri doğrultusunda ergene davranmaları kişiliğin oluşmasını engellemektedir. Ergenin kendi hayatın düzenlemesi ve yön vermesi konusunda çevresinde olumlu örnek yoksa ergen medyanın ya da kendi hayal ve fantezilerinin yörüngesinde başarılı olmaya çalışacaktır. Ergene bu konuda anne baba olarak en iyi model siz olacaksınız. Ergeni devamlı olarak başkalarıyla kıyaslanmak ya da sürekli birileri gibi olmaya zorlamak kişiliğinin gelişimini engelliyecektir.
Ergenlik çağının en önemli sorunu kimlik arayışıdır. Bu dönemde genç, kimlik bunalımı ve kimlik karmaşası ile karşılaşır. Kimlik karmaşası içersinde bocalayan gençler, din’de kimlik kazandırıcı bir imkân bulmaktadırlar. Böylece değişme ile denge veya bütünleşme ihtiyacı arasındaki gerilimlerden aykırı kimlikler arasındaki çatışmalardan uzaklaşarak, tutarlı ve dengeli bir benliğe kavuşabilmektedirler. Bu durum hayata ve insanlara olumlu bakmayı beraberinde getirir. Dinî inanç ve ibadetlerin gençlerin ruh sağlığı üzerinde olumlu etkileri vardır. İnanç, ibadet ve ahlâkî göevlerini yerine getirmeye gayret eden genç, kendine ve çevreye zarar verici davranışlardan da sakınır.
Ahlâkî Gelişim
Ahlâk, bir kişinin iyi veya kötü olarak nitelenmesine sebep olan manevî değerleri, huyları ve bunların tesiri ile ortaya koyduğu davranışların bütünüdür. Ahlâk iyi ve doğru davranışlar bütünüdür ve insanların uymakla sorumlu oldukları davranışlar ve kurallardır. Ergenlerdeki ahlâkî değerlerin istenilen yönde gelişebilmesi için ilk önce yetişkinlerden doğru davranış modelleri görmeleri gerekir. Buna karşılık anne-babaların ve diğer yetişkinlerin otoriter bir tutum ile ahlâkî değerleri yerleştirmeye çalıştıkları gözlenir. Bu noktada baskı unsurunun kalktığı yerde bireyler kural çiğneyebilir hale gelebilirler. Oysa tutarlı davranışlarla ahlâkî gelişim sağlanmaya çalışıldığında vicdanının sesini dinleyen, oto kontrole sahip bireyler yetişecektir. Oto kontrol geliştiren bireyler ahlâkî değerlerin ve kuralların nedenlerini bilir ve uygular
Eğitimcilerce kabul edilir ki, “kişiliğin çekirdekelri hayatın ilk yıllarında atılır, altıncı yaşta ana çizgileriyle belirir; gençlik çağının sonuna doğru ise son biçimini alır.”(14) İnsan hayatının geleceğini belirleyen en önemli dönem, 0-6 yaş arası ilk çocukluk dönemidir. İnsanların karakter ve ahlâkının oluşması çocukluk yaşlarında başlar, gençlik döneminde kökleşir. Gençlik dönemini sıkıntısız ve problemsiz geçirebilmek için çocukluk döneminde gerekli dinî eğitimin verilmesi ve gençlere ibadet ve güzel ahlâk alışkanlığı kazandırılmalıdır. Dünya ve ahiret mutluluğu için bu dönemin iyi değerlendirilmesi gerekir. Hz. Peygamber (s.a.v.) şöyle buyurur: “Sizin hayırlınız ahlâkça en güzel olanınızdır” “İnsanlara, güzel ahlâkla muamele et.” Din güzel ahlâktır. Dinimiz her zaman güzel ahlâklı olmamızı ister. Çünkü güzel ahlâk, mutlu olmayı sağlar. Dünya ve âhirette mutlu, huzurlu olmak istiyorsak İslâm’ın emir ve yasaklarına, koymuş olduğu ahlâk kurallarına uymak zorundayız.
