Tartışma, karşıdakinin duygu, düşünce ve görüşlerini etkilemeyi, yenilemeyi veya değiştirmeyi hedefleyen bir konuşma biçimidir. Bu, tarafların, düşüncelerini birbirine arz etmesi, kabul ettirmesi, reddetmesi veya eksiğini, açığını, tutarsızlığını ya da haksızlığını gösterme amacına dayanır. Haliyle en az iki kişi olmak üzere taraflar veya gruplar arasında cereyan eder.
Tartışmada amaç muhatabın yanlış, bâtıl fikirlerden kurtulup doğruya yönelmesini sağlamaktır. Tartışmada temel hedef hakikate ulaşmaktır. Bunu gerçekleştirebilmek için iyi niyet, samimiyet ve insaf ile hareket etmek, doğrunun ve gerçeğin izini sürmek gerekir.
Dinî, siyasî ya da herhangi bir konuda sözlü veya yazılı tartışmalarda dikkate alınması gereken usul ve âdâba dair temel ilkeler vardır. Bu ilkeleri maddeler hâlinde şu şekilde özetlemek mümkündür:
● Hakikat peşinde olmalı ve tartışma, karşılıklı olarak düşüncenin ortaya konması haklı ve doğru olanın bulunmasıdır.
● Tartışma, sırf karşı tarafı yenmek, ona galebe çalmak ya da “tartışmak için tartışmak” amacıyla değil, bir sonuca varmak, yani doğru bilgiler edinmek için yapılmalıdır.
● Tartışılan konuda savunulan düşüncenin iyi bilinmesi gerekir.
● Tartışma yıkıcı değil, yapıcı olmalı.
● Tartışmalarda dikkat edeceğimiz en önemli husus; tekfirden kaçınmalı. Çünkü tekfir, müslüman olduğu bilinen bir kişiyi, inkâr özelliği taşıyan inanç, söz veya davranışından ötürü kâfir saymak demektir. Bu nedenle tekfirden kaçınmak gerekir.
● Muhataba saygılı ve nazik davranmalıdır.
● Tartışmada karşı tarafın argümanlarına kulak verilmeli, onları anlamaya ve değerlendirmeye çalışmalı.
● Muhatabın doğru ve isabetli görünen fikirlerini sırf muhalefet etme adına peşinen ve gerekçesiz reddetmemeli.
● Tartışılanlar şahıslar değil fikirler olmalıdır. Haliyle insanların şahsiyetlerini, fiziksel özelliklerini, sosyal statülerini, özel hayatlarını hedef almamalı.
● Konuşma sırasında, konuşmacının sözü kesilmemeli, konuşmacı saygıyla ve sabırla dinlenmelidir.
● Tartışmada konu dışına çıkılmamalıdır.
● Savunulan düşüncede tutarlı olunmalıdır.
● Toptan retçi olmamalıdır. Bir kimsenin bir fikrinin yanlış olması, tüm fikirlerinin yanlış olduğunu göstermez.
● Acele edip bir fikri iyice tartmadan hemen reddetmeyip o fikrin doğru mu yoksa yanlış mı olduğuna bakılmalı.
● Muhatapları veya kişileri yanlışını, haksız olduğunu veya en azından eksiğini görüp fikir değiştirmesinden dolayı kınamamalıdır.
● İslâmî konulardaki tartışmaların amacı, doğru İslâmî bilgilere ulaşmak olmalıdır.
● Tartışmada muhataba galebe çalma değil, hakkı ve hakikati açığa çıkartma niyeti taşınmalıdır.
● Tartışmada kınayıcı ve suçlayıcı olmamak gerekir.
● Tartışma sırasında tarafların hak ve hukukuna dikkat etmeli; onları karalayarak, aşağılayarak, itham ederek, kul hakkına girmemelidir.
● Tartışmanın amacı, doğru bilginin ortaya çıkmasını sağlmak olmalıdır.
